>>> Gặp nhà văn dám "ngồi bệt xuống đất mà viết"

Nhà văn Võ Bá Cường. Ảnh: Xuân Thủy.

Có lẽ phải hơn chục năm rồi, hôm nay mới gặp lại nhà văn Võ Bá Cường. Hơn 70 tuổi rồi mà ông vẫn còn rất phong độ và đam mê nghề viết. Đi nhiều, gặp nhiều, nhất là những chuyến đi đặc biệt mà không phải nhà báo, nhà văn nào cũng thực hiện được. Đó là đến các trại giam để gặp những nhân vật "lừng lẫy" một thời dựng lên chân dung họ.

Có một con người mà nhà văn luôn trăn trở và đeo đuổi để viết về cuộc đời và nhân cách của ông. Đó là tướng Trần Độ. Trong khi tên tuổi và thanh danh của ông còn chìm trong oan khuất thì chính Võ Bá Cường là người dám vén bức mây mù để vầng hào quang sáng tỏ. Đó là một nghĩa cử đẹp của một người cầm bút chân chính đối với một vị tướng tài, đức, dũng tam toàn; góp phần cho lịch sử có cái nhìn chuẩn mực, để nhân dân ghi nhớ công ơn ông và hậu thế coi đó là một tấm gương sáng về nhân cách một người Việt.

Tự hào về nghề viết, ông nhắc: Đã đọc bài: Nhà văn phải dám ngồi bệt xuống đất mà viết chưa?

Nhân đây, Quê Nhà xin đăng bài viết trên để bạn đọc chia sẻ cùng nhà văn Võ Bá Cường về những công việc nhọc nhằn "trên thửa ruộng" văn chương- cuộc đời mà ông đam mê.

Võ Bá Cường: ‘Nhà văn phải dám ngồi bệt xuống đất mà viết’

Ở tuổi 74, tác giả “Chuyện Tướng Độ” vẫn lăn lộn từ tuyến đảo Đông Bắc đến Tây Nguyên, mò vào các trại giam, gặp từng nhân chứng để chắp nối nên những câu chuyện. Ông vẫn mải miết đi dựng chân dung, trong đó có chân dung của những nhân cách lớn với cuộc đời nhiều trắc trở…

- Từ khi nào ông bắt đầu với mảng chân dung nhân vật?

- Khi nhân vật tướng tình báo Vũ Ngọc Nhạ xuất hiện, thời ấy viết về ông đã có tác phẩm đỉnh cao “Ông cố vấn” của nhà văn Hữu Mai. Vũ Ngọc Nhạ là con người gần gũi. Năm 1997 ông đã về quê tôi để tìm hiểu những câu chuyện của nông dân Thái Bình. Khi ông đọc tiểu thuyết “Ở làng lắm chuyện” của tôi viết về những hoạt động đòi dân chủ của nông dân trước một số sai trái của chính quyền địa phương, từ những quan tâm đến nông dân, quan tâm đến thân phận con người, tôi và ông trở nên gần gũi. Vũ Ngọc Nhạ đã ở nhà tôi và tâm sự nhiều điều chưa nói về cuộc đời mình. Từ vốn liếng đầu tiên ông cung cấp tôi đã viết cuốn “Chuyện tình ông cố vấn” được in với số lượng cao và độc giả đón nhận nhiệt tình. Đó như một mối duyên để tôi bước vào mảng chân dung nhân vật.

- Những chân dung ông chắp bút đa phần đều là những chân dung “khó nhằn”, khó viết khó in, trong những lằn ranh sáng tối, vì sao ông quan tâm đến họ?

- Trong cuộc đời cầm bút tôi chọn con đường đi khá vất vả: viết về những người không ai dám động bút đến. Ai cũng muốn sự an toàn nhưng đã là nhà văn phải có trách nhiệm trước trước nhân dân, có thái độ trước những đúng sai nên tôi đã dấn thân bênh vực những oan trái, bênh vực lẽ phải. Tôi đã chọn nhân vật là tướng Trần Độ, là Nguyễn Hữu Đang, là Tào Mạt…, những người mà xưa nay những câu chuyện về chiến công và oan trái của họ ít người biết đến để viết. Tôi muốn có sự chân thực, có lẽ phải ở đời. Nhà văn phải dám dấn thân vào những nơi sóng gió, phải tung ném cuộc đời mình, dám ngồi bệt xuống đất mà viết. Muốn được bạn đọc đón nhận nhân vật của mình, nhà văn phải đi đến tận cùng số phận của nhân vật, có trách nhiệm trước những dư luận xã hội. Cho nên những  nhân vật tôi viết, dù là nhân vật “nhạy cảm” thì vẫn được đón đọc. Tôi biết người đọc đang cần đọc những cuốn sách nào, đang cần biết những nhân vật nào, cần biết điều gì đã diễn ra.

- Nhưng như thế ông không ngại những hệ lụy?

- Tôi biết việc viết của mình dễ mắc họa vào thân bởi vì xưa nay nghề cầm bút là nghề nhọc nhằn, các cụ thời xưa đã nói “Cổ kim mặc khách đa ưu họa / Chỉ vị sinh linh tả bất bình”, tức là vì sự công bằng của sinh linh con người mà nhà văn phải viết.

- Nghe nói tập sách “Chuyện Tướng Độ” của ông đã gặp rất nhiều trắc trở trước khi nó được ra mắt bạn đọc?

- Thời ấy cứ nhắc đến hai từ “Tướng Độ” là ai cũng muốn tránh, thậm chí khi tôi đi viết, cứ nhắc đến Tướng Độ là người ta không muốn nói đến nữa, người ta lảng tránh. Nhưng rất may tôi được anh Nghiêm Hà, nguyên là thư ký của Tướng Độ suốt từ những ngày ở chiến trường cho đến khi ông mất, đã giúp cho tôi toàn bộ tài liệu quý về cuộc đời Trần Độ; đại tá Trần Thắng, con trai của Tướng Độ cũng đã đưa tôi đi khắp các chiến trường mà Tướng Độ từng ở, cung cấp cho tôi những trang nhật ký của cha mình… Qua những tài liệu tôi nhìn thấy một vị tướng có dũng khí, có nhân cách.

Trong quá trình chắp bút tôi đã có được sự cổ vũ của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ông đã chỉ cho tôi viết như thế nào để cuốn sách được ra mắt bạn đọc; có được thái độ đúng mực của Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu khi tôi đến xin ý kiến; có được sự tiếp sức của Thủ tướng Võ Văn Kiệt, ông đã trực tiếp đọc từng trang văn và viết bài “Cần lấy lại sự công bằng cho Tướng Độ”, đó là những yếu tố quan trọng giúp tôi hoàn thành bản thảo. Khi “Chuyện tướng Độ” đến tay Nhà xuất bản Quân đội nhân dân tôi đã gặp được ông giám đốc Phạm Quang Định và người biên tập là nhà văn Nguyễn Tiến Hải dám làm, dám chịu trách nhiệm nên cuốn sách đã vượt qua được cửa ải cuối cùng để ra mắt bạn đọc.

Nhà Võ Bá Cường Trong chuyến trở lại đảo Cô Tô, Quảng Ninh, nơi ông đã từng có thời gian gắn bó. Ảnh Xuân Thủy

- Khi sách ra mắt có điều gì khiến ông nuối tiếc?

- Sau khi sách ra mắt, tôi nhận được sự cổ vũ của nhiều tướng lĩnh và bạn đọc, đương nhiên cũng có những ý kiến trái chiều nhưng không đáng quan tâm. Tôi chỉ tiếc rằng mình chưa đủ tài năng và khả năng để tái hiện chân dung một con người văn tài võ tướng. Trước một khối tư liệu quý giá, “tài hèn” của tôi chưa đủ để tạo nên những trang văn lay động bạn đọc hơn về một nhân vật đáng kính.

- Bây giờ, khi “Chuyện Tướng Độ” đã ra mắt được 5 năm nhưng phần hai của nó vẫn chưa được công bố. Vì sao vậy?

- Băn khoăn lớn nhất của tôi hiện nay là còn phần hai của “Chuyện Tướng Độ” chưa được xuất bản. Phần này chứa dung lượng lớn tư liệu về mong muốn đổi mới đất nước và chỉnh đốn Đảng. Trong lá thư gửi cho BCH Trung ương Đảng và các lão thành cách mạng Tướng Độ có nói “Tôi không phải là người chống Đảng mà tôi chống lại sự ô nhiễm trong Đảng”, vì thế tôi tin đến một thời điểm thích hợp cuốn sách sẽ được ra mắt bạn đọc.

- Nhiều nhà văn không ngại viết về những con người gai góc nhưng lại bất lực trước những rào cản vô hình để tác phẩm chào đời, ông đã vượt qua những rào cản ấy bằng cách nào?

- Trong cuộc đời ai cũng muốn chọn con đường bằng phẳng để đi, tôi biết con đường tôi chọn đầy gai góc khó khăn, nhưng với trách nhiệm của nhà văn, tôi vẫn đi gõ cửa các nhân vật, tôi tin gõ cửa thì cửa sẽ mở, đã đi là sẽ đến vì lòng quyết tâm của mình trước bạn đọc.

- Khi ông đặt bút viết, hầu hết các nhân vật đều đã đi vào cõi vĩnh hằng, như trường hợp Nguyễn Hữu Đang tư liệu cũng không có nhiều, ông đã chọn cách “tiếp cận” như thế nào để bức chân dung dựng nên chân xác nhất?

- Đúng là tôi ít được tiếp xúc trực tiếp với các nhân vật cũng như gặp con người bằng xương bằng thịt mà chỉ được nghe qua những câu chuyện kể. Khi viết về cụ Nguyễn Hữu Đang tôi gặp muôn vàn khó khăn vì khi tôi chắp bút thì ông đã ra đi gần chục năm, nhưng nhiều nhà văn có trách nhiệm đã động viên và cho tôi những tư liệu sống về Nguyễn Hữu Đang. Khi tôi gặp Thủ tướng Võ Văn Kiệt, ông nói nhờ có đọc “Ba phút sự thật” của Phùng Quán tôi đã biết thêm một vị kỳ cựu cách mạng ít người biết đến là Nguyễn Hữu Đang, trách nhiệm các nhà văn phải quan tâm, cho nên tôi đã đi tìm ông Mười Hương là người giới thiệu Nguyễn Hữu Đang với Tổng Bí thư Trường Chinh và Chủ tịch Hồ Chí Minh để lo việc dựng kỳ đài cho Lễ tuyên ngôn độc lập 2/9/1945 và nói với Bác chỉ có Nguyễn Hữu Đang mới đủ tài trí huy động sức dân dựng kỳ đài cho ngày Độc lập. Khi Nguyễn Hữu Đang từ chối vì thời gian quá gấp, chỉ còn một vài ngày, Bác có nói “việc có khó mới giao cho chú” nên Nguyễn Hữu Đang như được tiếp lửa và đã hoàn thành nhiệm vụ này. Tôi đã lên Hà Giang, tìm được anh Ma Thanh Phàn, là người công tác ở trại giam Quyết Tiến (T75) – nơi giam giữ Nguyễn Hữu Đang 15 năm, tôi lại trở về quê ông ở thôn Trà Vi, huyện Vũ Thư, cũng là nơi “giam lỏng” Nguyễn Hữu Đang 15 năm sau khi được thả ra, gặp vợ chồng ông Nguyễn Hữu Đoán là em con chú đã cưu mang Nguyễn Hữu Đang cho đến khi được phục hồi và trở về Hà Nội thực hiện “những ngày sống thêm” với các bạn, được cấp nhà, được cấp thẻ cử tri… tôi đã gặp cháu ruột ông là Nguyễn Hữu Hà, người chăm sóc ông những năm cuối đời cũng là người làm ma cho chú ruột… Có như thế mới mong dựng lại được phần nào chân dung của cụ.

Với các nhân vật phải không tiếc công tiếc sức, phải tìm kiếm và nghiên cứu kỹ lưỡng những tài liệu còn lưu lạc, phải đi đến tận cùng các vấn đề, phải gặp bằng được các nhân chứng còn sống…

- Những gì của một thời sau một quãng thời gian cách biệt với những biến động không nhỏ, khi viết ra, làm sao để chúng bắt nhịp, hòa mạng với đời sống hôm nay là không dễ, chắc hẳn ông quan tâm đến điều này. Ông đã giải quyết mối băn khoăn ấy như thế nào?

- Bạn đọc ngày nay có nhiều phân khúc khác nhau, lớp trẻ - lớp già, những người đã trải qua kháng chiến và những người lớn lên trong đổi mới, nhưng tôi nghĩ, đã là người của dân tộc Việt thì họ luôn tôn trọng sự thật, trân trọng những người có công với dân với nước, vì thế tôi tin những câu chữ tôi viết ra ít nhiều sẽ được bạn đọc đón nhận. Tôi cố gắng thể hiện một cách chân thật, dung dị, tôi nghĩ đó là con đường gần nhất để chạm tới trái tim độc giả.

- Được biết kho tư liệu của ông còn khá dồi dào, với một người đã ở tuổi thất thập ông có lo ngại quỹ thời gian không còn nhiều để giải phóng chúng thành tác phẩm?

- Tôi biết thời gian rất khắc nghiệt với con người nhưng tôi vẫn phải nỗ lực làm việc để trả nợ các nhân vật mà mình dành tâm huyết.

- Tuổi đã cao nhưng ông vẫn đi và viết đều, có vẻ như văn nghiệp của Võ Bá Cường thiên về già khi mà gừng đang ở độ cay?

- Tôi không thích sự “viết khéo” mà thích viết bằng vốn sống thực tế. Tôi có may mắn được sống và làm việc gắn bó với vùng biển đảo, đồng bằng với những người nông dân chất phác. Nơi tôi ở là nơi tụ họp của giới cần lao, từ anh lái xe bò, anh xích lô đến anh chữa xe đạp, họ đều coi tôi như người nhà. Vốn sống ấy dội vào tôi. Tôi đã sống kỹ lưỡng nên khi viết tôi thích dùng những tư liệu sống ấy. Tuổi già người ta thường sống bằng ký ức, những kỷ niệm dội lại tạo cho tôi nguồn cảm hứng, tôi muốn đi lại những nơi mình đã đi qua, về những làng quê mà tôi đã sống, tiếp tục với những thân phận mà mình hằng theo đuổi. Càng đi tôi càng say sưa với những trang bản thảo để trả nợ đời, trả những món nợ của những ân nhân, những người đã giúp tôi từ những miếng cơm manh áo…

- Hiện ông đang viết gì?

- Tôi đang hoàn thành tập hồi ký “Vị tướng con dân” viết về Thượng tướng Lê Thế Tiệm, nguyên thứ trưởng Bộ Công an để xuất bản trong năm nay.

- Điều gì khiến ông quyết định chắp bút cho hồi ký này?

-Thượng tướng Lê Thế Tiệm là người suốt mấy chục năm đã lăn lộn với hàng trăm vụ án, trong đó có nhiều vụ trọng án như vụ Năm Cam và đồng bọn, trong quá trình phá án ông đã gặp không ít những rào cản và ông đều đã vượt qua. Tôi quyết định chắp bút hồi ký này vì những điều tôi biết về Lê Thế Tiệm hội tụ nhân cách của người chiến sĩ công an nhân dân trong thời buổi có nhiều sự cám dỗ.

                                                          Dương Tử Thành 

                                                                   thực hiện

Nhà văn Võ Bá Cường sinh năm 1940 tại Thái Bình. Các tập truyện ký đã xuất bản: Chuyện tình ông cố vấn; Chuyện Tướng Độ; Những người thầy đặc biệt; Chảo lửa; Thời tôi sống. Trước khi nghỉ hưu ông làm việc tại Hội Văn học nghệ thuật Thái Bình.

Bài đã đăng Vn Express.net